image/svg+xml

Een nieuwe organist voor de Hervormde kerk in Wijhe, 1907

Verhaal

Een nieuwe organist voor de Hervormde kerk in Wijhe, 1907

Plaatje bij verhaal: album_hans005_0.jpg

In verband met het overlijden van de heer H.G. de Roos, organist van de Hervormde Kerk te Wijhe, was in 1907 de betrekking van organist vacant geworden. Kerkvoogden besloten in juli van genoemd jaar in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant een oproep te plaatsen om in deze vacature te voorzien. Totaal kwamen er zes sollicitatiebrieven binnen, waarvan een drietal afkomstig van Zwolse organisten. Deze brieven bevatten niet allleen enige interessante details met betrekking tot opleiding en ervaring, maar gunnen ons ook een blik achter de schermen van het kerkmuziekleven in die tijd.

De sollicitanten

De heer P. Kok, Van der Laenstraat 63 te Zwolle is de eerste organist die op de advertentie reageert. Hij is bereid, zo dit van hem gewenst wordt, reeds aanstaande zondag te komen spelen of "wel wanneer u mij eer wenst te spreken op een namiddag bij u te komen voor wederzijdse informatie, die soms nodig mocht zijn". Vóór zijn vertrek naar Zwolle was Kok ruim drie jaar elders als organist werkzaam geweest.

De tweede sollicitatiebrief uit Zwolle, gedateerd 25 juli 1907, komt van de heer J. Meursinge, Nieuwstraat 89. Voorheen was deze organist vijf jaar als zodanig werkzaam te Zwartsluis, maar moest wegens vertrek de betrekking opzeggen. In verband met het overlijden van de heer Reuvers, organist te Nieuwleusen, heeft hij aldaar drie maanden waargenomen. Sollicitant voegt hier nog aan toe: "wijlen de heer Reuvers is opgevolgd door zijn jongste zoon, die tijdens mijn hulp daar les ontving, dit werd gedaan ten voorbate der weduwe". Niet veel wijzer worden we van zijn opmerking dat het orgel te Nieuwleusen is ingericht tot een "concertorgel".
Tenslotte deelt hij nog mee dat hij lid is van de Nederlands Hervormde Gemeente en hij kerkorgels ook kan stemmen.

De laatste Zwolse sollicitant is Jac. Bürbach J.P. zn., woonachtig op het adres Voorstraat 33. Zijn brief maakt een zeer verzorgde indruk en bestaat uit een fraai en duidelijk handschrift beschreven anderhalf kantje van een dubbel vel gelinieerd papier, formaat folio, met links in de kantlijn een ronde stempelafdruk "J. Bürbach J.P. zn., Zwolle". Burbach (zonder umlautteken) ontving reeds op zeer jeugdige leeftijd muziekonderwijs, aanvankelijk piano van Kor Kuler en, na diens vertrek uit Zwolle, piano- en orgelonderricht van J.C. van Apeldoorn, de organist van de Grote of St. Michaëlskerk te Zwolle. Aan de stedelijke muziekschool genoot Burbach voorts zangonderwijs van de heer R.F. Bokelman en violoncel van de heer A.H.C. van Riemsdijk. Ervaring in het bespelen van orgels deed Burbach op bij Van Apeldoorn op de orgels in de Grote en de Bethlehemse kerk als medewerker bij de kerkconcerten.                                                                                             

Bovendien trad hij meermalen op in de rol van "accompagnateur". De sollicitant besluit met de vermelding dat recensies gaarne ten dienste staan van het Wijhese kerkbestuur en verzoekt goed nota te nemen van het ingesloten aanbevelend schrijven van de heer Van Apeldoorn, dat wij hier in extenso weergeven:

Zwolle, juli 1907.

Aan de Heren Kerkvoogden der Hervormde gemeente te Wijhe.

De ondergetekende daartoe aangezocht, verklaart gaarne dat de heer J. Bürbach een leerling van hem is.
Hij heeeft bij concerten in de Grote kerk te Zwolle meermalen het orgel bespeeld terwijl ik de violoncel speelde.
De heer B. is zeer muzikaal en speelt ook de meeste zaken voor piano op het eerste gezicht.
Met de meeste hoogachting

Uw dw. dr.
J.C. van Apeldoorn.

Wie waren de overige sollicitanten?

De gebroeders A.J. en G. Riphagen, woonachtig te Oene (gemeente Epe), schrijven beide een sollicitatiebrief. De familie Riphagen blijkt meerdere organisten te tellen: G. Riphagen, zelf organist van de Hervormde kerk te Emst, meldt namelijk dat zijn vader in Oene en een broer te Welsum als organist werkaam zijn. Bovendien zijn twee broers in staat om bij ziekte te vervangen.

De zesde en laatste sollicitant is de heer W.N. van Dillen uit Wijhe. Van Dillen volstaat met het schrijven van een tweeregelig briefje. In de notulen van de kerkeraadsvergdering van 15 juli 1907 lezen wij dat na het overlijden van organist De Roos besloten wordt om de heer Van Dillen de betrekking van organist tijdelijk te laten waarnemen.

Beoordeling van de kandidaten

Het proefspel van de kandidaten werd beoordeeld door Johan W. Wensink (geboren 19 augustus 1851) organist van de Grote kerk te Deventer. Op 13 augustus 1907 schrijft Wensink aan het kerkbestuur van Wijhe het volgende briefje:

Deventer, 13 aug. 1907.

Daar ik voor een dag of wat de stad uit ga, zal ik u dadelijk maar antwoorden.
Ik ben wel bereid u in de keuze van een organist voor te lichten en kan u van dienst zijn zondag 25 augustus.
Ik kan er zeker op rekenen dat verzuim en gemaakt onkosten door H.H. Kerkvoogden zullen vergoed worden.

Achtend, uw
Joh. W. Wensink.

Zondag 25 augustus waren vijf van de zes kandidaten bijeen gekomen in dee Hervormde kerk te Wijhe om hun proeven van bekwaamheid af te leggen. De heer Kok was niet komen opdagen. Heeft hij en vergelijkend proefspel niet aangedurfd?
Het orgel dat de kandidaten bij deze gelegenheid bespeelden was het thans nog aanwezige instrument (1820/1821) van de orgelmakers Georg Heinrich Quellhorst (1770 - 1836) en zijn stiefzoon Carl Friedrich August Naber (1797 - 1861) uit Oldenzaal. Het orgel was geschonken door kerkvoogd Jan Lubbert Umbrgove, heer van Wengevelde.

Bij de beoordeling van het orgelspel deelt Wensink aan de kerkvoogden de uitslag mee, waaruit blijkt dat Burbach 41 punten heeft behaald en met ruime voorsprong op nummer twee, G. Riphagen met 28 punten, tot de beste organist aangemerkt wordt. Meursinge krijgt 27 punten, Van Dillen 21 en A.J. Riphagen 20 punten.
Na stemming wordt, op een jaarwedde van f 150,-, de 21-jarige Burbach tot organist benoemd.

Jacobus Burbach

De nieuwbenoemde organist van de Hervomde kerk te Wijhe werd geboren in Zwolle op 13 september 1885. Hij was het eerste kind van de zeven kinderen van kleermaker Johannes Peter Burbach en Maria Niggebrugge. Aanvankelijk wooonde het gezin aan de Nieuwe Markt, daarna werd nog vijf maal verhuisd. Co Burbach, zoals veel oudere Zwollenaren hem zullen herinneren, verdiende de kost als kantoorbediende. Na verloop van jaren bracht hij het tot procuratiehouder. Als musicus bleef hij amateur, zij het in de meest gunstige betekenis van het woord. Op 6 september 1910 huwde hij met Magdalena Maria Koopman. Zij was geboren te Avereest en oefende het beroep van lerares uit. Aanvankelijk woonde het echtpaar in de ouderlijke woning van de bruidegom aan de Badhuiswal, Later vestigden zij zich op het adres Van Nagelstraat 24. In het plaatselijk en regionaal muziekleven heeft Burbach tot op hoge leeftijd een geheel eigen markante plaats ingenomen. Zo speelde hij als ruim 85-jarige op zijn cello, samen met zijn voormalig leraar Frits Gaillard en begeleid door het Zwols Symfonie Orkest, in een concerto voor twee celli en orkest. Hij overleed in 1974 op de leeftijd van 88 jaar. vii

Slotwoord

De bij de selectie gevolgde procedure, beoordeling van de muzikale prestaties door middel van een vergelijkend proefspel, leverde de bekwaamste organist van de sollicitanten op. Wat vervolgens opvalt is dat de benoeming plaatsvond op een jaarwedde van f 150,-. De door Burbach opgevolgde organist, H.G. de Roos, ontving reeds in 1873 een tractement van f 200,-. De hoogte van de honorering hing niet alleen af van de financiële positie van de kerkelijke gemeente, maar had vanzelfsprekend ook te maken met de omstandigheid of de kerkbestuurders de verrichtingen van hun organist op de juiste waarde wisten te schatten. Van een rechtspositieregeling was toen immers nog geen sprake. Wanneer in 1921 de toenmalige organist een "verhoging van beloning voor orgelmuziek" vraagt, antwoordt een lid van het College van Notabelen dat "in sommige gemeenten het wel voor niets wordt gedaan". ix

Op het plattelandwas het tot ver in onze eeuw niet algemeen gebruikelijk een organist van verre te halen. Een eigen, muzikaal gemeentelid of de plaatselijke schoolmeester genoot veelal de voorkeur. Het "Reglement op de Administratie der Kerkelijke Fondsen" uit 1835 bepaalde onder meer: "Op alle plaatsen bijzonder ten plattelande waar zulks geschieden kan, zullen kerkvoogden trachten te zorgen, dat de posten van voorlezer verenigd blijven met die van schoolmeester". Ten aanzien van de organistenpost gold in de praktijk dikwijls dezelfde gedragslijn.

Noten

i HCO, toegang 0308 Archief Ned. Herv. Kerk Wijhe, inv. nr. 262.
ii Idem, 289.
iii Bevolkingsregister Zwolle 1860 - 1940, de familienaam komt hierin voor zonder umlautteken.
iv Jacobus Cornelis van Apeldoorn, geboren in 1856 te Deventer, was achtereenvolgens organist van de Lutherse kerk aldaar, in 1879 van de Waalse kerk te Zwolle en het jaar daarop van de Bethlehemse kerk. In 1890 werd hij benoemd tot organist van het beroemde Schnitgerorgel in de Grote kerk te Zwolle.
v In 2014 gerestaureerd door de firma Reil te Heerde. Ter gelegenheid hiervan is het boek "De Nicolaaskerk, een reis door de tijd", Wijhe, uitg. De Jonge Beth, verschenen, met daarin ruim aandacht voor dit orgel.
vi  Bevolkingsregister Zwolle 1860 - 1940. Het opmerkelijke feit doet zich voor dat een Johannes Peter Burbach (geboren 28 september 1752) orgeltreder was van de Grote kerk te Zwolle.
vii Henri Th. Timmerman heeft in de Zwolsche Courant van 28 januari 1974 een in memoriam geschreven.
viii HCO, toegang nr. 0308, Archief Ned. Herv. Kerk Wijhe, inv. nr. 262.
ix Idem.
x Reglement op de administratie der kerkelijke fondsen en de kosten van de eredienst bij de Hervormde Gemeenten in de provincie Overijssel, Zwolle, 1835.

Auteur:H.C.J. Wullink, Rondom de Toren nr. 21, sept. 1988
Trefwoorden:Wijhe, Hervormdekerk, Nicolaaskerk, Orgel, Organist, Muziekleven, Muziek Overijssel
Personen:De Roos, Bürbach, Kok, Riphagen, Meursinge, Van Apeldoorn, Bokelman, Van Riemsdijk, Van Dillen, Wensink, Umbgrove, Quellhorst, Naber
Locatie:Wijhe
Thema's:Muziek in Overijssel

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.