image/svg+xml

Evangelisatie op de Elshof

Verhaal

Evangelisatie op de Elshof

Plaatje bij verhaal: jongelingsvereniging_elshof.jpg

Evangelisatie op de Elshof.

In 1886 werd de Nederlands Hervormde Evangelisatie te Tongeren opgericht. Doel van de vereniging was de rechtzinnige protestantse leer te onderwijzen en de orthodoxie te behouden. Men bleef trouw aan de Hervormde Kerk, maar functioneerde als zelfstandige vereniging met een eigen voorganger.

Ook elders in Nederland werden evangelisatieverenigingen opgericht. Evangelisatie in die tijd is te beschouwen als een reactie op de vrijzinnigheid die hier en daar binnen de kerk voorkwam. Of dat in Wijhe ook het geval was, kan pas duidelijk worden na gericht onderzoek. In Wijhe stond ten tijde van de oprichting van de evangelisatievereniging de Hervormde predikant ds. A.W.L. Planten (1884-1909). Uit zijn boekwerkje "De voortreffelijkheid van het ambt van herder en leraar in de Christelijke Gemeente, toespraak ter gelegenheid van zijn 25-jarig evangeliebediening" (¹), komt hij niet als een vrijzinnige predikant naar voren. Integendeel.

Het bestuur van de Evangelisatie Tongeren bestond in 1915 uit 5 "mansleden", die ouder dan 23 jaar en belijdend lid van de Hervormde Kerk moesten zijn; ze werden voor 5 jaar benoemd.

De contributie voor de leden bedroeg minstens één gulden per jaar, "begunstigers zoveel zij willen". Een voorganger-evangelist kon worden benoemd met 2/3 van de uitgebrachte stemmen door de mannelijke leden van de vereniging.

Het aantal betalende leden van de vereniging is in de jaren 30 van de vorige eeuw vrijwel constant om en nabij de 20. In 1930 - 1932 zijn de volgende personen als lid geregistreerd: J. Linthorst-van Dijk, D.J. Brilleman, W. Brilman, H. Steenbergen, Wed. W. van Dijk, Herm. Stoel, J.W. van Hittersum, W. Klein Oonk, A. Klein Oonk, J. van Gerner, H. Teekema, H. Brouwer, W. Zieleman, H. Askamp, H.W. Spantman, G. ten Broeke, E. v.d. Werfhorst, W. Stein (niet betalend), Fam. Pothoft, Nijkamp, A. van Dijk.

De lijst van 1941-1945 vermeldt: W. v. Dijk en J. Dijk, D.J. Brilleman, W. Brilman, J. Steenbergen, Herm. Stoel, J.W. van Hittersum, W. Klein Oonk, A. Klein Oonk, H. Teekema, W. Zieleman, H. Askamp, H.W. Santman, G. ten Broeke.

Aanvankelijk kwamen de Tongerenaren bijeen in het "klompenkerkje" aan de oostkant van de wetering, over de dam, tweede huis rechts tegenover de huidige kapel op de Elshof. De voorganger woonde daar en hield de diensten aan huis. Het ontstaan van deze naam verwijst waarschijnlijk naar de klompen die men droeg en aanhield tijdens de samenkomsten, maar het kan ook te maken hebben met de klompenmakerij die een zekere Buitenkamp in dit pand heeft gehad.

In 1931 braken er betere tijden aan. Een nieuwe kapel werd gebouwd. Volgens het bestek en voorwaarden d.d. 21 april 1931 moest het woonhuis met evangelisatiegebouw na de gunning binnen 2 ½ maand dakdicht zijn en na 4 maanden opgeleverd. De bouw werd gegund aan J.W. Dennebos te Tongeren voor de som van f 8098,-. Het schilderwerk werd verzorgd door D. Aan het Rot voor f 680,-. Namens het bestuur van de evangelisatievereniging tekenden voorzitter T. Linthorst en secretaris W. Brilman de overeenkomst.
Voorgangers die de evangelisatie op de Elshof hebben gediend zijn o.a. De Jager, J.A. Kopperse ("kon de jeugd niet aan"), Bosch ("een lange rustige man") en Evertse. Van deze laatste is bekend dat hij in de tweede wereldoorlog joden heeft verborgen in de kapel, onder de verhoging van het podium, onder de preekstoel.

Van kosteres Gerrigje v.d. Werfhorst wordt verteld dat zij aan de oostkant van de wetering woonde. Wanneer zij zondags op het laatste moment vlak voor de dienst over de weg slofte, wisten de kapelgangers dat ze zich moesten haasten. De dienst zou dan direkt beginnen.(²)

Dat er toenadering tot de Hervormde Gemeente van Wijhe werd gezocht, mag o.a. blijken uit een in mei 1942 gesloten huurcontract tussen het bestuur van de Evangelisatievereniging en de kerkeraad van de Nederlands Hervormde kerk te Wijhe. De ondertekenaars zijn namens de kerkeraad ds. W. Th. Hoek, voorzitter, de heer M.J.W. Berkenbosch, scriba en namens de Evangelisatievereniging D.J. Brilleman, voorzitter, A. Kappert, secretaris.
De vereniging verhuurt voor onbepaalde tijd de kapel (Tongeren E 13a) aan de kerkeraad en met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 1942, te gebruiken voor kerkelijk werk in de Hervormde Gemeente van Wijhe, godsdienstoefeningen, catechesatie, jeugdwerk en dergelijke. De jaarlijkse huur bedraagt f 60,-. Het dagelijks onderhoud komt voor rekening van de huurder.
Hieruit mogen we concluderen dat in ieder geval de financiële lasten voor rekening van de kerk van Wijhe komen. De vereniging blijft evenwel bestaan en de eigen diensten worden voortgezet.

Dan is het 6 mei 1946. De kapel-gemeenschap op de Elshof viert het 60-jarig bestaan van de vereniging. Om de lezer van Rondom de Toren een blik te gunnen in het notulenboek van die tijd, volgt hieronder het letterlijke en ongewijzigde verslag van de feestavond die ter gelegenheid hiervan is georganiseerd.

1886 Na 60 jaren 1946.

Op maandag 6 mei 1946 vierden wij ons 60-jarig bestaansfeest der Nederlands Hervormde Evangelisatie te Tongeren. De Kapel was geheel versierd. Hulde aan de meisjes van de meisjesvereeniging. Verschillende genoodigden als Kerkeraad, Kerkvoogdij, oude Voorgangers, als br. De Jager en Bosch, waren dien avond in ons midden. Ze werden door den Voorganger hartelijk welkom geheeten.
Hierop werd staande gezongen Gz. 135: "Dankt, dankt nu allen God".
Nadat de Voorganger was voorgegaan in Gebed en schriftlezing (Joh. 15: 1 – 17) sprak Ds. Hoek de feestrede uit.
Het werd door hem een gedenkwaardig iets genoemd. 30 jaar geleden was zoo iets onmogelijk geweest. Toen was er tusschen Evangelisatie en Kerk een zeer gespannen verhouding. Gode zij dank, dat is veranderd.
En nu is het mogelijk, dat hij als predikant van de Kerk van Wijhe, in deze Evangelisatie een feestrede kan houden. Een verblijdend gebeuren. De feestrede was dan ook een toon van verootmoediging en dankbaarheid.
Hierna werd nog een lied gezongen en volgde een korte pauze, waarin getracteerd werd op koffie met koekjes.

Na de pauze werd gelegenheid gegeven aan verschillende sprekers om hun gelukwenschen over te brengen. Allereerst sprak tot ons broeder De Jager, die 27 jaar geleden hier in Tongeren heeft mogen arbeiden.
Verder werd het woord gevoerd door broeder Bosch.
Broeder de Jager vertegenwoordigde tegelijk ook de Bond van Evangelisatiën.
Verder waren ook aanwezig de besturen van de Meisjes- en Jongelingsverenigingen. Ook deze brachten hun gelukwensen over en boden het bestuur der Evangelisatie een enveloppe met inhoud aan, als blijk van dankbaarheid voor de goede samenwerking.
Alle sprekers werden door den Voorganger met hartelijke woorden dank gebracht en las toen het 60-jarig geschiedkundig overzicht voor, hetwelk met aandacht werd aangehoord.
Hierna werd gezongen Ps. 118: 12.


Een belangrijk punt op de agenda was nu .... de huldiging van onze organist G.J. Dijk, die op dien dag zijn 25 jarig jubileum vierde.
Hartelijke woorden werden hem toegesproken en dank gebracht voor het werk, door hem in al die jaren verricht. De voorzitter overhandigde hem eenige geschenken, namelijk een bloem, een taart en een enveloppe met inhoud.
De voorzitter sprak de hoop uit dat hij hiervoor spoedig een blijvend aandenken voor kan kopen en hij onze Evangelisatie nog vele jaren als organist zal mogen dienen.
Hierna werd hem en zijn vrouw staande toegezongen van Ps. 134 : 3.
De koffie en de gebakjes ons hierna door de organist aangeboden, smaakten heerlijk.
Tot slot van deze feeestavond werd door de Meisjesvereniging een pakkend tableau opgevoerd: "De kracht van ons werk is het kruis".
Hierna sloot Ds. Hoek deze heerlijke feestavond met dankgebed en zongen we samen Gz. 94: "Halleluja, eeuwig dank en eere".
We keerden allen voldaan huiswaarts.
Het was een echte feestavond, die stond in het teeken van dank aan God.

Op 6 mei 1946 werd het 60-jarig bestaan van de Evangelisatievereniging op de Elshof gevierd. Een feestelijke bijeenkomst, dat wel, maar de aanstaande opheffing van de vereniging hing als een schaduw over dit jubileum.
We kennen de namen van alle voorgangers die sinds 1886 de evangelisatievereniging hebben gediend. ¹) Dat zijn in chronologische volgorde:
Vlietstra (Raalte) 1886 – ??
Van Leussen (Wijhe) 1886 – ??
J.A. Schouten 1895 – 1897
H. Woltman 1898 – 1903
A.M.A. Hellendoorn 1903 – 1906
J. Luitjen Kossink 1906 – 1913
J. de Jager 1919 – 1924
F.J. Nijkamp 1930 – 1935
J.A. Koppers 1936 – 1938
G. Bosch 1940 – 1943
J. Evertse 1943 – 1946

Nog geen drie maanden later, op 26 augustus 1946, werd de laatste algemene ledenvergadering gehouden.²) Aanwezig waren de voorganger, alle bestuursleden en een flink aantal leden.
In deze vergadering moest worden besloten tot opheffing. De leiding was zoals gebruikelijk in handen van de voorganger, de heer J. Evertse. In de notulen wordt de naam van de voorganger overigens niet genoemd.
De heer Evertse memoreert in zijn inleidend woord "dat de verhouding tussen de Evangelisatievereniging en de Hervormde Kerk van Wijhe niet altijd is geweest zoals die had moeten zijn. Toch kwam de toenadering langzaam op gang. Tijden van opbloei en verval heeft ze gekend. Duizend en één moeilijkheden zijn er geweest, vooral op financieel gebied. Maar één grote zegen is onder alles gebleven: onze evangelisatie is Hervormd gebleven. Nu gaat het over de vraag, moeten wij terug naar de kerk. Met het geloofsoog bekeken, is de tijd rijp geworden. We mogen niet naast de kerk blijven voortleven. Wanneer zij de liefde heeft om voor ons te zorgen, moeten wij het geloof en de moed hebben ons door haar te laten verzorgen".
Wat de inhoud van de discussie die er op volgde is geweest wordt uit de notulen niet duidelijk. Wel kunnen we lezen “dat er verschillend over werd gedacht” en “natuurlijk was er oppositie”. Dit is natuurlijk volkomen te begrijpen. Offers brengen is altijd moeilijk.
Ook de "stoffelijke zijde" kwam naar voren. Er werd lang over gesproken. Wat bedoelde men met het stoffelijke? Dat wordt niet vermeld. We mogen verwachten dat het in ieder geval om het onroerend goed gaat: de kapel, de inventaris en het woonhuis.
Men kwam uiteindelijk tot de conclusie "dat de Kerkeraad het wil, het college van Kerkvoogden heeft toegestemd, de Bond van Evangelisatie juicht het toe, mogen wij dan zeggen: wij zullen het zelf doen?“
Men is zich alleszins bewust van de kwetsbare positie waarin men op dat moment verkeerde en dat de toekomst hoogst onzeker was.
De stemming over de opheffing van de vereniging en het opgeven van de zelfstandigheid als Evangelische gemeenschap werd ingeleid met de nadrukkelijke wens "dat men voor zichzelf moest beslissen, niet moet luisteren naar zijn buurman, maar een keuze moest maken die men voor God kon verantwoorden". Het ging om een ernstige zaak.
Na de stemming bleek dat er twee tegen en drie blanco stemmen werden uitgebracht. Alle overige aanwezigen waren “met algemene stemmen” voor opheffing van de vereniging en voor aansluiting met de kerk in Wijhe. Dat was een indrukwekkend ogenblik. Er werd een stukje kerkgeschiedenis gemaakt, zo concludeert de notulist terecht.

Dan rest nog een laatste bestuursvergadering, 16 oktober 1946. Een noodzakelijke formaliteit. Een korte vergadering. Men heeft kennis genomen van het besluit, met "bijna algemene stemmen", om over te gaan naar de Hervormde Kerk. De laatste financiële zaken worden geregeld. De voorganger hoopt dat de evangelisatie een goede toekomst tegemoet gaat.
Het verslag van deze vergadering geeft geen enkel inzicht in welke punten werden behandeld en hoe het overleg inhoudelijk is verlopen.
Nog zijn de bijeenkomsten niet voorbij. Binnen een week, op 20 oktober 1946, werd in de kapel een indrukwekkende dienst gehouden, de laatste onder verantwoordelijkheid van de zelfstandige evangelisatievereniging. De heer J. Everste leidde de dienst. Zijn tekst was uit Joh. 10: "En het zal worden één kudde en één Hoeder."
Na de preek stonden allen op en onder een indrukwekkende stilte werd door de voorganger, met de hand op het Woord van God, de Evangelisatie aan de Kerk overgedragen. Hierna volgde het Onze Vader en het zingen van Psalm 133: 1 en 3.

In de toespraken werden de bestuursleden een woord van dank gebracht. Sommigen waren al meer dan 30 jaar lid van het bestuur. De heer D.J. Brilleman was de laatste voorzitter.
Namens de kerk in Wijhe spraken ds. W.Th. Hoek, predikant, namens de kerkeraad de heer Hemeltjen en de heer Beumer als president kerkvoogd.
De éénwording van de Evangelisatie in Tongeren met de Kerk in Wijhe was een feit.
De protestantse gemeenschap in Tongeren hoorde in het vervolg bij de Hervormde gemeente van Wijhe. De kapel werd naast de kerk in Wijhe een plek waar de gehele gemeente bijeen kwam.
De heer Evertse werd hulppredikant voor de nieuwe samengevoegde gemeente.
Later zou de heer Koudstaal hem opvolgen.

Op 9 juli 2006 kam een definitief einde aan de kerkelijke verkondiging op de Elshof. De laatste dienst stond onder leiding van ds. Menno Valk. Net als zestig jaar geleden werden de bewoners van De Elshof van harte uitgenodigd deel te nemen aan het kerkelijk gemeenteleven in het dorp Wijhe. De vorming van de Verenigde Protestantse Gemeente Wijhe en de daaruit voortvloeiende reorganisatie en herbezinning op gebouwen noopte tot het sluiten van de kapel.

 

1) Bevindt zich in het archief van de Historische Vereniging Wijhe.

2) Mededelingen wijlen de heer G.J. Strookappe, Hagenvoorde.

3) Met dank aan ds. T.T.Osinga te Oudemirdum.

4) Historisch Centrum Overijssel, Archieven der Nederlands Hervormde Gemeente Wijhe, inv. nr. 504.

 

 

 

 

 

 

 

 

Auteur:Freerk Kunst
Trefwoorden:Wijhe, Elshof, Wechterholt, Evangelisatie, Kapel, Tongeren
Thema's:Religie

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.